Mỗi miền quê, mỗi mảnh đất ta qua đều để lại những dấu ấn riêng biệt và khó quên. Với tôi, vùng đất trên dãy núi Tây Côn Lĩnh (phía tây Hà Giang) gây ấn tượng mạnh bởi những đỉnh núi kề đỉnh núi, những con đường đèo dốc quanh co, những triền lau bạc viền ngang lưng núi. Vào mùa lúa chín, những bậc thang lúa vàng rực nối tiếp nhau leo cao lẫn vào mây trời. Tôi đã từng men theo những triền lúa ấy, vào tận những bản làng heo hút. Tôi đến xã Thượng Sơn (huyện Vị Xuyên - Hà Giang) vào một buổi chiều đẹp trời. Và tôi cực kỳ ấn tượng với món cá trên vùng núi này.

Tôi vô cùng ngạc nhiên trước những ao cá của bà con trên núi. Những chiếc ao nhỏ thôi, chiều rộng chừng 3m, chiều dài chừng 7 mét, nước chỉ sâu quá đầu gối, vậy mà nuôi được những con cá trắm cỏ, cá bỗng nặng đến 7, 8 kg. Ông chủ nhà móm mém cười. "Nó mười mấy tuổi rồi đấy, chú ạ! Không bán đâu, chỉ để tiếp khách quý thôi. Ở trên núi cao này, ít khách quý lắm".

Tôi ngạc nhiên trước cả cách người dân bắt cá. Không dùng chài, lưới mà dùng màn. Vì ao hẹp và nông nên không tốn nhiều công đuổi bắt cá. Họ chọn con cá nào muốn bắt, rình để chụp màn lên chú cá đó rồi cuốn màn thật nhanh để cá không có cơ hội lao rách màn. Cậu thanh niên nhanh nhẹn ôm chú cá vùng vẫy bị mắc trong chiếc màn lên bờ. "Sợ nhất là bị cá lao trúng, như bị xe tông trúng chứ chẳng đùa đâu, anh ạ. Hôm nay, nhà em sẽ đãi anh món cá xào".

Con cá nặng hơn 4 ký nhanh chóng được mổ và làm sạch. Chị chủ nhà ra vườn hái gừng, sả và vài loại gia vị khác. Cậu thanh niên dùng dao nhọn lọc phần thăn cá ra khỏi xương sống. Tôi trầm trồ. Ở vùng này, đàn ông rất hay vào bếp và nấu ăn rất giỏi. Cậu thái phần thăn cá thành những miếng rất mỏng. Những thớ cá chắc và trong. Cậu ướp cá với sả, gừng và một số loại gia vị khác. Mùi thơm và cay ấm cả gian nhà trong một buổi xế chiều se se lạnh.

Cậu bắc chiếc chảo lớn lên bếp lửa đang bùng bùng cháy. Đợi mỡ nóng già, bỏ sả và gừng vào phi thơm. Sau đó bỏ cá vào xào. Chỉ đảo một lượt rồi dàn mỏng cá, đợi lớp cá xém mặt rồi lật úp mặt kia xuống. Mùi thơm của cá quyện lẫn mùi sả, mùi gừng sực nức. Ai đó nuốt nước bọt đánh ực.

Mâm cơm được dọn ra. Rau rớn xào. Đầu cá canh măng chua. Cá xào gừng. Mọi người nâng bát. Tôi gắp một miếng cá xào. Thịt cá chắc, thơm, bùi và ngọt. Vị cay và thơm của sả, của gừng làm tôi ngây ngất. Tôi xuýt xoa thán phục. Cậu thanh niên cười. "Cá phải thật to, thớ thịt chắc mới xào được. Khi xào xong, miếng cá mỏng nhưng vẫn còn nguyên. Đây cũng là cách thử cá. Nếu cá không ngon, chắc thịt thì nát hết".

Đêm trên núi lành lạnh. Ngồi bên bếp lửa, cùng chủ nhà uống vài chén rượu. Thưởng thức món cá xào. Nghe chủ nhà kể về cách cấy lúa trên ruộng bậc thang, hái chè tuyết cổ thụ, hay lên rừng già trồng thảo quả thấy cuộc sống thật ấm áp.

Tôi vẫn ước được quay trở lại Thượng Sơn, trèo lên hái những búp non trên cây chè cổ thụ, được cầm liềm gặt trên những bậc thang óng vàng và học cách làm món cá xào. Một buổi tối nào đấy, chủ nhà và khách ngồi quây quần bên bếp lửa, thưởng thức món cá xào. Hạnh phúc chỉ cần giản đơn như thế...